Fotoğrafçılık tarihsel süreç içinde birkaç teknik buluşun bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. İlk fotoğraflar yapılmadan uzun zaman önce Çinli, Yunanlı, Bizanslı ve Müslüman bilim insanları konuyla ilgili fikirlerden söz etmişler Ünlü alim İbn-i Haysem (965-1040) karanlık oda ve iğne deliği kamerası hakkında deneyler yapmış, 13-17 yüzyıllar arasında batıda Gümüş Nitrat ve Gümüş Klorür'ün keşfedilmesi sonucunda bazı kimyasalların güneş ışığına duyarlı oldukları anlaşılmış ancak 19. yüzyılda bazı objelerin kamera yardımıyla tespiti yapılmış ilk kalıcı fotoğraf 1822 yılında Fransız Nicephore Niepce üretmiş yaygınlaşması 1ie 1850'lerden sonra olmuştur.
Sultan II. Abdulhamit döneminde IRSICA'nın yaptığı çalışmalar sonucu padişahın tüm Osmanlı coğrafyasında ki eserler özel fotoğrafçısına çektirmiş ve saklamıştır. O resimlerden bir kısmıda şehrimize aitti. Firdevsoğlu kışlası, Yoncalık Kışlası, Jandarma kışlası, Rüştiye Binası, Askeri idadi binası, Topçu kışlası, Taş ambarlar, Hükümet konağı, Mevki Müstahkem komutanlığı
Erzurum'da Fotoğrafçılık 1890'lara doğru gayri Müslim Tebaa tarafından getirilmiş şehirle ilgili fotoğraflar çekilmiştir. Ancak Özellikle 18. yüzyıldan sonra Erzurum'a gelen seyyahlar şehrin gravürlerini çizmişlerdi. Fransız fotoğrafçılar ve Rus fotoğrafçılar özellikle 1918 öncesine ait çok sayıda fotoğraf çekmişlerdi.
1918 sonrasında özellikle eldeki resimler Askeri fotoğrafçıların çektikleri fotoğraflardı. O yıllara ait özel fotoğrafçı adına rastlamak pek mümkün görünmemekle birlikte bir kaç özel resimde elimizde mevcuttur.
Fotoğrafçılığın 1940'lardan sonra Foto Fuat Seval'in imzası vardı. O yıllardaki resmi törenler Erzurum Tarihi Kitabının Resimleri büyük oranda ona aitti. 1948 yılından beri hizmetlerini devam ettiren Foto Görçek'de şehir için bir çok resme imza attı. Kemal Özgündoğdu beyin etkileri az değildi. Foto Spor uzun yıllar hizmet verdi. 1964 yılından beri hizmetlerini sürdüren Mehmet Kalende ise Dumlu, Kandilli sonrasında Mumcudaki mütevazi dükkanında hizmetlerini halen sürdürürken bir başka güzelliği dükkanında sergilemektedir. 1964 yılından beri aldığı fotoğraf makinelerini, cam levha üzerine nasıl resimlerin yapıldığını görmek ve fotoğrafçılığın Erzurum macerasını görmek açısından önemlidir.
Şüphesiz günümüzde olmayan Numune hastanesi önünde, Hükümet konağının arkasındaki sokakta tahta iskemle üzerinde fotoğraflar çeken şipşakçılarda hatırlanması gerekenlerden idi.
1985'lerden itibaren renkli fotoğraflar ortalığı kaplarken 1995'lerden sonra dijital fotoğrafçılık gündemdeki yerini alıyor idi. Tarihi süreç içerisinde kapanan fotoğrafhaneler, göç eden fotoğrafçılar ve yeni açılanlar birbirlerini takip etti. Bulabildiğim veya tespit edebildiğim şehre güzellik katan ustalarımızdan bir demet sunuyorum.
Foto Halis: Kuşkay binasının altında, Cumhuriyet caddesinde iken, Foto Spor, Kemal Özgündoğdu, Kuşkay binasının Mumcu tarafında çalışmalarını sürdürüyordu.
Foto Venüs: Mumcu caddesinde Dilaver otelinin üstünde Yılmaz Bey tarafından işletiliyorken, Foto Derya, Yusuf Yıldırım bey Mumcu Caddesinde şimdilerde yorgancı dükkanının yerinde idi. Foto Bahar Mumcunun üst köşesinde camiye doğru kısımda idi.
Foto Görçek: Cumhuriyet Caddesinde bugünkü yerinde 1948 yılından beri hizmetini sürdürmekte iken, Foto Seval Cemal Gürselin akrabası olup Fuat Seval tarafından işletiliyordu. Foto Moda, Zeki Palazoğlu ustanın idi. Çifte Minarelerin yakınında şimdiki Vakko'nun yerinde idi.
Foto Yıldırım, Şato Mobilyanın altında İrfan Bey tarafından işletiliyordu. Foto İpek, Kazım Karabekir Caddesinde, Foto Can, hastaneler caddesinde, Foto Ressam, Hükümet meydanı Fil Köprüsü Emniyet Müdürlüğünün karşısında idi.
Foto Ses: 1964 yılından beri hizmet veren Mehmet Kalender Dumlu, Kandilliden sonra Mumcu Caddesi Şevki Bey pasajında mesleğini sürdürmekte, Foto Günaydın, Kandillide bulunuyordu. Foto Babacan, Foto Çoruh, Dursun Genç tarafından Şato mobilyanın üstünde müşterilerine hizmet veriyordu.
Foto Rekor: Mahalle Başında, Foto Gül Sirkecioğlu hamamının yakınında idi. Foto Renk. Ulu cami yanında uzun yıllar hizmet ettikten sonra Erzurum Cumhuriyet İş merkezinin alt katında köşede hizmetini devam ettirmektedir.
Foto Rafo; Yakut Plazanın üst köşesinde, Foto Yücel, Cumhuriyet caddesinde, Foto Sabah Cennet Çeşmesinin bulunduğu cadde hizmet veriyordu.
Foto Aile: Bahattin Özgendoğu Cumhuriyet caddesinde Ulu Cami Karşısı, Foto Celal Caferiye Cami karşısında, Foto As Kazım Karabekir Caddesinde, Foto Bella Hükümet meydanında, Foto Burç, Vani Efendi Mahallesinde, Foto Dadaş, Ali Ravi Caddesinde, Foto Kent, Şehir Kulübü altında, Foto Özkan, Gürpınar sineması yanında, Foto Paris, Çaykara caddesinde, Foto Saray, Yeni kapı caddesinde müşterilerine hizmet vermekte idiler.
Foto Üniversite Cumhuriyet caddesinde, Foto Dünya, İsmet Paşa Caddesinde, Stüdyo Suat, Aşağı Mumcu Caddesinde, Stüdyo Yeşim Artvin caddesinde, Foto Özlem Ayaz Paşa Caddesinde hizmetlerini sürdürdüler.
Fotoğraf malzemesi satanlar ise Cumhuriyet caddesindeki Şark Foto Satış Deposu ve Celal Şengez idi.
Günümüzde Erzurum Fotoğrafları toplayıp sergileyenler arasında Metin Diler, Muzaffer Taşyürek, Murat Tüfekçi, Erdal Güzel, Ahmet Cinisli adlı hemşerilerimizde bu yönde hizmetlerini devam ettirmektedirler.
Bulabildiklerim bunlar idi. Bilenler ise yorumlar ile destek verirler ise şehir adına güzellikler çıkar sanırım.
FOTO YÜCEL ORHAN BOZDOĞAN..ayrıca kanal25 ve radyo 25 yayın kuruluşlarını ERZURUM vede DOĞUANADOLUDA ilk kurma cesareti gösteren iş insanıdır.. yazınızda bunuda paylaşmanız gerekirdi..