Erzurum kavşak, Erzurum merkez. Gürcistan'dan, Artvin'den Tortum'dan yola çıkanlar kadim şehir Erzurum'a gelirlerdi. Pekin'den, Buhara'dan Taşkent'ten, Hint'ten, Hıtay'dan, İran'dan gelenler Erzurum'da soluklanır ticaretlerini yapar yollarına devam ederlerdi. İpek yolu Erzurum için olmazsa olmaz bir yoldur. Acılar, sevinçler, düğünler, toylar bu coğrafyanın zenginliği oldular. Şehirler, coğrafyalar ve mekanlar tarihe tanıklık ederler.
Dumlu bu yol güzergâhı üzerinde, kuş cennetinin merkezinde Erzurum ovasında on sekiz köyü ile birlikte tarihe meydan okuyan, güzel bir nahiyemiz veya beldemiz idi.
93 harbinin yetimleri, birinci dünya savaşının acılı evlatlarının vatanıydı. 1930-1940'larda fakirlikle, yoksullukla boğuşan yörelerimizdendi. 1920'lerde tütmeyen bacalardan ilerleyen yıllar tütünlerin yükseldiği şirin bir köyümüzdü.
İkinci Dünya Savaşı ve yeniden kurulan dengeler. Acılar sarılmaya başlamış, tarım ve hayvancılıkta ilerleme kaydedilmiş bir köyümüzdü.
Yıl 1944. Devlet yeni duruma göre askeri yapılanmaya gidiyorken Dumlu'da bundan nasibini almaya başlamış, 51. Tümen karargâhı konuşlanmaya başlamıştı. Askeri birliklerin sahip olduğu hoparlörler Ramazanlarda minareye monte edilir Ezanlar okunur, askeri birliklerin içinde bulunan hafız kökenli olanlar camide hatim okurdu. Antalyalı Yusuf Acıkan adlı çavuş camide vaaz edenlerdendi.
Dumlu köy olmaktan çıkmış, gelen askeri birliklerle nüfus artmış, inşa edilen kışlalarla modern bir kent görünümü almıştı.
Dumlu büyümekte, tarım ve hayvancılık hızla gelişme gösterirken askeri birliklerin gelmesiyle birlikte ticari hayatta gelişmekteydi. Kısa zamanda çarşı ve pazarlar kurulmuş, dükkânlar, lokantalar devreye girmiş, sinemalar ve gazinolarla nahiyeye ayrı bir renk gelmişti.
Gelişmeler sonucu nüfus artmış beraberinde 1930'larda yapılan ilkokul yetmeyince yenisi yapılmış, okuryazarlık gün geçtikçe ilerlemişti.
Sosyal ihtiyaçlar zaman artmış bunun sonucunda özellikle başta askeri terziler olmak üzere 4'ü, 5'i geçen dükkan açılmış, müşterilerine hizmet vermeye başlamıştı. Yemek için lokantaya ihtiyaç duyulmuş 2 lokanta müteşebbisler tarafından açılarak hizmet vermeye başlayan mekânlar ortaya çıkmıştı.
Subay, Astsubay ve sivil halk için 2 kasap dükkânı hizmet vermiş, fotoğrafçılar kameralarını müşterilerine çevirmişlerdi. Tekel bayii açılmış, at sırtında 18 pare köye tekel ürünlerini götürüp pazarlarken sahibi Dumlu'daki dükkânda müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılamıştır.
Nahiyede iki üç fırın açılmış pişirdikleri ekmekler damaklarda lezzete dönüşmüş, PTT hizmet binası kurulmuş, görevlerini aksatmadan sürdürürken mektup dönemlerindeki kara trenlerin getirdiği mektupları bekleyenleriyle buluşturmuştu. Nüfus artarken nüfus müdürlüğü kurulmuş böylece Dumlu yeni bir hizmet türüne kavuşmuştu. Askeri gazinolar, sinema, aile kantinleriyle renkli bir dünya oluşturmuştu.
7 Aralık 1966 Çarşamba gecesi 23.35'te, Dumlu Bucağı'na bağlı Giregösek Köyü'nde elim bir facia yaşanmış 51. Tümen'in 247. Piyade Alayı'nda görevli 65 Mehmetçik yanarak şehit olmuş, yangın sırasında 27 askerimizde yaralanmış tüm Erzurum ve Türkiye bu olaydan sonra yasa boğulmuştu. Aç Kurt sürüleri kışlaya saldırmış ne yazık ki şehitlere zarar vermişlerdi. Şehitler Dumlu'daki Birinci Dünya Savaşında şehit düşen kardeşlerinin defnedildiği tepeye defnedilmişlerdi.
1968'lere açılan ortaokul öncesinde asker ve sivillerin çocukları tıpkı Kandillide olduğu gibi askeri servislerle Erzurum'daki okullara taşınmış böylece lise hatta üniversitelerde okuyanların sayısı bu hizmetler sonucu hızla artış göstermişti.
1973 yılında Dumlu belediyesi kurulmuş, ilk seçimde Enver Fuat Orbay seçilmiş sonraki yıllarda yapılan seçimleri Turan Bozhalil kazanmış ve 17 yıl aralıksız bu görevde kalmıştı. Bilahare yapılan seçimi Güngör Selek kazanmış, ondan sonrada başkanlığa Hüseyin Bozhalil seçilmiş 30 Mart 2014 tarihinde belde belediyelerinin kaldırılmasına kadar bu görevi deruhte etmişti.
Bölgede tarım, hayvancılık olunca Tarım Kredi Kooperatifi, Ziraat Bankası kurulmuş, Tarım İl Müdürlüğü Temsilciliği açılmıştı.
1990'lardan sonra dengeler değişince 51. Tümen başka yerlere nakledilmiş, böylece Dumlu o eski ihtişamlı günlerini kaybetmişti. Askeri birliklerin yerine 4. Zırhlı tugay getirilmiş fakat oda Trabzon'a nakledilince geriye terk edilmiş binalar, kışlalar kalmıştı. Derken Cumhuriyet Savcılığı açık Cezaevini nakletmiş, Jandarma Özel Hareket birliğinin konuşlanmasıyla birlikte eh biraz nefes almıştı.
Dönemin ünlü komutanlarından Ali Fethi Esener, Suat Aktolga, Ragıp Gümüşpala, Doğan Güreş'in ve daha pek çok komutanın yolları Dumlu'dan geçmişti. Ragıp Paşa 1961 yılında Adalet Partisini kurmuş ve genel başkanı olmuştu.
1945 idari yerleşimine göre merkez nüfusu 970 olan nahiyenin 18 köyü ile birlikte toplam nüfusu7431 kişiden ibaretti. 1950 sayımında nüfus 1116 toplamda 8495 idi. Askeri birliklerin gelmesiyle birlikte 1955 sayımında nüfus 4828 olmuştu. Köyler ile birlikte 18.579 rakamına ulaşmış bunda askerlerin fazlalığı etkili olmuştu.2007 sayımına kadar kararlılığını muhafaza eden Dumlu bu sayımda nüfusunun 5226'ya çıktığını görüyoruz. Bu tarihten sonra göçlerin devam etmesi, askeri birliklerin gitmesiyle birlikte nüfusun binlere gerilediğine tanıklık etmekteyiz. 2015 yılında 1796 olan nüfus 2016 yılında 1389'a gerilemiştir.
Dumlu ‘da ilkokul eğitimi 26 Ekim 1928 de eski bir binada başlamış 1932 de okul beş sınıflı hale getirilmiştir.1942 ‘de zamanın askeri birlik komutanlarının yardımları ile yeni okulun temelleri atılmış ve 1944 yılında okul binası tamamlanarak eğitim-öğretime açılmıştır. Bina duvarlarının yıkılmaya başlaması sonucu ilgililerce yapılan keşif sonucu okulda eğitim-öğretim yapılamayacağı tespit edilip 1977 yılında bugün hizmete devam eden okul binasının temelleri atılmıştır. Okul 1978-1979 eğitim-öğretim yılında hizmete girmiştir. Ortaokul binası ise 1966 yılında dönemin başbakanının Dumlu’ ya gelişleri sırasında Dumlu’da bir ortaokul açılması fikri arz edilmiş ve başbakan tarafından olumlu karşılanmıştır.Gerekli hazırlıklar başlamış 51. Piyade Tümen Komutanlığı’nın yardımlarıyla 1967 yılında okulun temelleri atılmış iki yıl sonra 4 Şubat 1969 ’ eğitim-öğretime açılmıştır. İki bina 1997 yılında kabul edilen 8 yıllık kesintisiz eğitim kanunuyla tek bir idare altında birleştirilmiştir.
